MEYAN (PİYAM) KÖKÜ (Glycyrrhiza glabra)

Meyan bütün Anadolu’da yaygındır. Meyan kökü ise bu bitkinin bilhassa Ege bölgesi Güney Anadolu,
Güney Doğu Anadolu bölgelerinden derlenerek güneşte kurutulmuş kökleridir. Batı Anadolu’da Denizli
civarında yetişen, pekte ekonomik olmayan, Acıpayam veya dikenli payam denilen ayrı bir varyetesi  daha vardır. Acıpayamın köklerinde acı maddeler olduğu için, kısmen diğer meyana karıştırılarak azda olsa
değerlendirilir. Bitki diğer meyandan da daha boyludur. Acıpayam ovası ve Acıpayam şehri ismini mıntıkada bol yetişen bu bitkiden almış olabilir. Şifalı meyan kökleri toprak altında yere paralel olarak uzanır. Yetiştiği yerlere göre kökler taze iken çapı 2-3 cm. kadar kalınlaşır. Rengi esmer, boyuna çizgili bir kabuğu vardır. Soyulduğu zaman içi sarı ve uzunlamasına liflidir. Kendisine has özel kokusu ve
önce tatlı, ferahlatıcı, sonraları acımsılezzettedir.Bitkinin boyu bazı yörelerde 1 metreyi bulur. Çiçekler
mavimsi renkte 10-15 cm boyunda, seyrek başak görünümünde, yapraklar tüyümsü, 7-11 yaprakçıklı çok yıllık bir bitkidir. 1950’li yıllarda Türkiye makineli tarıma geçince derin süreğin çıkardığı kökleri toplamada kazma muamelesi yapılmadan elde edildi. Tarlalar bu şifalı köklerden her ne kadar temizlendi ise de traktörlerin giremediği hendek kenarları, tarla sınırları, nehir ve çay
kenarlarında epey miktar mevcuttur.
Ege Bölgesinden çıkartılan meyan kökleri tarım ürünlerinin ticaret merkezi sayılan İzmir’den ihraç edilirdi. Günümüzde bu bölgede üretim çok azalmış Güney Doğu ve Doğu Anadolu’ya kaymıştır. Bu yörelerde açılan Meyan balı fabrikaları sayıca fazla olduğundan rasyonelliğini kaybetmiş, atıl
kapasite ile çalışır durumdadır.
Antakya’da 1950-55 arası birkaç yabancı şirket tarafından toplatılan meyan kökleri belli yerlerde biriktirilir. Bir kısmı Lübnan üstünden, bir kısmı da İskenderun üstünden ihraç edilirdi.
Meyan Kökünün Bileşimi: Terkibinde, sakaroz, tanen, asparagin, yağ, zamk, reçine, gliserin, nişasta ve şekerler (glikozit) mevcuttur. Şekerden çok tatlı, zamk, rezin (bir çeşit reçine) ve bazı asitler mevcuttur.
Meyanın Kullanıldığı Yerler: Cola adı verilen alkolsüz meşrubatların hepsinde, eczacılıkta hapların hazırlanması, pastillerin hazırlanması, bira, sigara çeşnileri, plastik sanayi gibi yerlerde kullanılır.
Etki Sahası: Öksürük kesici,göğüs yumuşatıcı, balgam söktürücü,
idrar artırıcı olarak, ülser, gastrit tedavilerinde hap halinde 1 gr meyan balı
yutulur veya emilir, yahut suda eritilip içilir. Piyasada yuvarlak veya dört
köşe çubuklar halinde (aktarlarda) bulunur. Meyan parlak siyah renktedir.
Suda çabuk erir, kalıcı köpük bırakır, kendine has kokulu ve tatlıdır. Meyan
balı kaynatmak suretiyle elde edilen şerbetin vakum altında yoğunlaştırılması
ile elde edilir. İnce bağırsak iltihabı, oniki parmak bağırsağı, ülser ve gastrit
tedavisinde kullanılır.
Meyan Şerbeti: Yurdumuzda meyan kökü şerbeti için hazırlanmış elyaflar, köklerin ayıklanıp temizlendikten sonra dövülüp yahut  batöz denen ağır dönen taşlarla ezilerek elyaf haline getirilip piyasaya arz edilir. Baharatçılarda, aktarlarda vesaire gibi yerlerde bol miktarda bulunur.
Teknelerin içine konan meyan elyafı örtülene kadar su ile doldurulur, ara sıra
mıncıklanarak alttan alınan su üzerine dökülür, renk ve lezzet istenilen
düzeye ulaşıncaya kadar bu iş tekrarlanır. Bazı yerlerde oluşmayı
hızlandırmak için karbonat ilave edilir, lezzete çeşni olması için tarçın tozu
karıştıranlar da vardır. Antakya ilimizde Ramazan ayında naylon torbalar
içinde her köşede satılır. Yaz aylarında güney, güneydoğu bölgelerinde
tüketim çoktur.
Demli çay renginde, esmerimsi, çalkalandığı zaman kalıcı,
köpüklü, tatlı lezzette bir şerbettir. Soğuk olarak tüketilir. Adana ve civarında
“Aşlama” diye satılır. Antakya’da piyam, Urfa, Antep, Diyarbakır, Bitlis,
Mardin yörelerinde meyan, öksürük kesici, idrar artırırcı, göğüs yumuşatıcı,
balgam söktürürü, serinletici şerbet olarak çok tüketilir.
Meyan Kökü : Meyan kökü beyin yaşlanmasına sebep olan
etkileri yavaşlatır. Zihin faaliyetlerinin devamını sağlar. ABD’de yapılan bir araştırmada, meyan kökünden elde edilen ve “Carbenoxolon” olarak bilinen bir bileşimi beyinde yaşlanmaya neden olan bir enzimin oluşmasını engellediği belirlenmiştir. Grip, nezle, anjin ve nefes darlığı için faydalı olduğu, ayrıca öksürüğü kestiği, balgam söktürdüğü ve yüksek tansiyonu düşürdüğü bilinen meyan kökü ülkemizde yaygın olarak yetişmektedir, fakat yaygın olarak kullanılmamaktadır.
Coca Cola ve Pepsi gibi içeceklerin popüler oluşunun sebebi renk, şeker ve rayihasının meyan kökünden elde edilmiş olmasındadır. İdrar yolarının temizlenmesi, böbrek ve mesane kumlarını
dökmek için meyan şerbeti güzel bir içecektir. Yazın kavurucu sıcaklarında
Gaziantep havalisinde hemen hemen her köşe başında bir şerbet veya haşlama diye bağıra bağıra meyan satıcılarına rastlanır.
Not:Aşırı şekilde kullanılması tiryakilik yapar ve zararlı olabilir.