Yara iyileşmesinde beslenmenin önemi

Hipokrat zamanından beri bilenen bir gerçektir. Beslenme eksikliği içerisinde bulunan hastalarda yara iyileşmesi tam olmaz, gecikir ve bu kimselerin infeksiyonlara karşı savunma mekanizmaları yeterli olmadığından yara infeksiyonu gelişmesi riski yüksektir.

Deney hayvanlarında normal beslenmenin %60 oranında kısıtlandığı durumlarda bir hafta içinde kollajen çapraz bağlarında bozulma, 4 ay içinde de kollajen sentezinde azalma tespit edilmiştir.1

Protein eksikliği (malnutrisyon veya Kwashiorkor), yara iyileşmesinin gecikmesinde önemli bir rol oynar. Üstelik yara iyileşmesinin tüm boyutları bu durumda aksar. Normal protein sentezi ve hücre proliferasyonu uygun amino asitler olmayınca sağlanamaz. Nitekim proteinsiz bırakılan deney hayvanlarında fibroplazi, matrix formasyonu, anjiogenez ve yara örneklemesi defekt gösterir. Protein eksikliğinde konakçının hücresel ve humoral bağışıklık sistemleri de bozulur. Ayrıca Hipoalbuminemiye bağlı olarak gelişen ödem, normal yara çevresinde de blokajlar yaratır.

Karbonhidrat ve yağ metabolizmasındaki anormallikler ise, yara iyileşmesini direk veya indirek mekanizmalarla bozar. Endojen olarak sentezlenmeyen, bazı doymamış yağ asitleri, yeni hücre membranının oluşumunda ve prostaglandinlerin sentezindeki temel yapı taşlarıdır.

Karbonhidrat ve yağ gereksinimleri yeterli olmadığı durumlarda enerji kaynağı olarak aminoasitler oksitlenir. Ve zamanla, amino asitle¬rin tüketimi sekonder protein eksikliğine neden olur. Genelde tek başına protein eksikliği (malnutrisyonu) nadir görülür. Hastaların çoğunluğu kombine enerji ve protein malnut¬risyonu olarak karşımıza çıkar.

Vitamin, iz elementler ve mineral eksiklikleri de yara iyileşmesinin spesifik boyutlarım bozabilir. Keratinizasyon ve fibroblast maturasyonuna olan etkilerinden dolayı, A-vitamini epitelizasyonu, kollajen sentezini ve stabilitesini uyarır. Ayrıca makrofajların çoğalma ve aktivasyonunu da sağlar. A- vitamini eksikliğinde yara epitelizasyonu ve kontraktürü gecikir. İnfeksiyon riski artar.

Yaralarda protein ve kalori gereksinimleri

Genel Cerrahi
Kalori : 2000-3500
Protein: 75-105 gr

Majör Cerrahi
Kalori : 3000-4500
Protein: 120-200 gr

Vitamin takviyesinin kortikosteroidler, siklofosfamid, radyasyon tedavisi, diabetes, ve tümör gibi uygulamalara bağlı istenmeyen etkileri baskıladığı bildirilmektedir.3 Vit-A 25.000 IU/gün dozlarında, kanserli hastalarda da 100.000 IU/ gün kullanımı tavsiye edilmektedir.2

Vitamin-C (askorbik asit) demir ve oksijenle beraber kollajen sentezi sırasında, lizin ve prolinin hidrolizasyonu için gereklidir. C-vitamini eksikliğinde kollajen demetler anstabl, ve kolay degrade olduklarından derinin gerginliği ve kapiller frajilite azalır. A vitamini gibi, C-vitamini de inflamatuvar cevabı uyarır ve eksikliğinde konakçının infeksiyonlara direnci düşer. Vitamin eksikliği olmayan hastalarda bu vitaminin ek olarak verilmesi yara iyileşmesinde hızlanmaya neden olmaz. Ancak özellikle ağır yanık yaralarında günde l-2gr. C-vitamini verilmesi yaygın bir pratik uygulamadır.

K- vitamini pıhtılaşma faktörlerinin üretiminde önemli bir unsur olduğundan, eksikliğinde yetersiz hemostazdan dolayı hematom oluşumu kaçınılmazdır. Diğer vitaminlerin yara iyileşmesindeki rolleri belirgin değildir. B-komplex vitaminleri farklı metabolik yollarda kofaktör olarak görev yaparlar. Ve hayvan çalışmalarında protein ve kollajen sentezini azaltabilirler. E vitamini takviyesinin etkileri ise çelişkilidir. Ancak eksikliği yara iyileşmesinde aktif bir rol oynamaz.


İz elementler ve mineraller iyileşmede etkili enzimler için kofaktörlerdir. Çinko metalloenzimler, serbest oksijen radikallerim parçalayan superoksit dismutaz, ve protein sentezi ile hücre bölünmesini sağlayan DNA ve RNA polimerazları içerirler. Çinko ayrıca hücre membranını stabilize eder ve retinol taşıyan proteinlerle A-vitaminin transportunu kolaylaştırır. Çinko eksikliğinde, fagositoz ve hücresel humoral bağışıklık inhibe olur. Diğer elementler­den bakır, kollajenin çapraz bağlanmasını sağ­layan liziloksidaz içinde bulunur. Demir ise, eritrositlerin oksijen taşımalarında gereklidir.

Vitamin ve minerallerin aşırı yüklenmesi de bazen yara iyileşmesini geciktirebilir. Nitekim aşırı çinko kemataksis ve fagositozu bozar ve kollajen sentezi tam sağlanamaz.

Şüphesiz yara iyileşmesinin gecikmesinde beslenme sorunları da akla gelmelidir. Tam iyileş­me için uygun bir beslenme zorunludur. Aşağıdaki tabloda yaralanmalarda gerekli olan protein ve ka­lori miktarları sunulmuştur. Pro­tein sentezi için önemli olan besinler sıralan­mıştır

Protein(Doku onarımı, antikor ve enzimler, enerji)
Et, balık, fasülye, bezelye, mercimek,
Kuru yemişler, EAS tabletleri

Karbonhidrat (Enerjinin temel kaynağı)
Tahıllar, nişastalı sebze ve meyveler, (patates, mısır, bezelye gibi), süt ve tatlılar

Vitamin C (Kollojen sentezi,Bağışıklık)
Kuş üzümü, çilek, böğürtlen, yeşil sebzeler, turunçgiller ve suları, domates ve patates

Vitamin B12(Protein sentezi)
Ciğer, et, balık, yumurta, süt ve süt ürünleri

Folat(Protein sentezi)
Ciğer, yeşil sebzeler, maya, kuru yemiş, portakal,
Kuru fasulye, buğday ürünleri Protein sentezi

Çinko (Doku onarımı)
Tüm protein kaynakları, tüm tahıllar ve kuru fasülye

Demir(HB sentezi)
Ciğer, et, bakliyat, yumurta, tahıllar, ekmek, fasülye, yeşil
sebzeler