MERSİN BİTKİSİ

Bu inceleme diğer Akdeniz ülkelerinde olduğu
gibi bizim ülkemizde yaygın olarak bulunan
mersin bitkisi (Myrtus communis L.) hakkındadır
ve mersin bitkisi hakkında daha önce yayınlanan
çalışmaların bir özeti şeklindedir.
GİRİŞ
Akdeniz maki formasyonunun sık rastlanan,
önemli bir üyesi olan mersin bitkisi (Myrtus communis
L.) yurdumuzun hemen bütün kıyı bölgelerinde
yoğun kümeler halinde bulunur '. İçerdiği
uçucu yağlardan kaynaklanan hoş kokusuyla
halk arasında tanınan bir bitkidir.
Yıl boyunca yeşilliğini koruması çevresine
ayrı bir güzellik katmakta ve her zaman devam
eden bu tazeliği ve canlılığı ile adeta, kendisinden
yararlanmak isteyenlerin hizmetine yıl boyunca
hazır olduğunu ifade etmektedir.
TARİHÇESİ
Antik çağlardan beri bilinen mersin bitkisi
çeşitli toplumlar tarafından kullanılmış meşhur
bir bitkidir.
İbraniler'in "güzel kokulu bitki bahçeleri"
adını verdikleri çok miktarda baharat bitkisinin
doğal olarak yetiştiği verimli topraklara sahip vadilerinde
mersin bitkisi de bulunurdu. İbraniler
mersin ağacının yapraklarını çok kullanırlardı.
Antik Yunanistan'da mersin bitkisi mutfakta
veya tıpta kullanılmadan evvel Yunanlılar tarafından
mitolojik hikayelerini zenginleştirmede kullanılmıştır.
Yunanlılar mersini ;aşk, bereket ve güzellik
tanrıçası olarak kabul ettikleri afrodit'e
adamışlardır. Yunanlılar ağır yemeklerden sonra
sindirimi kolaylaştırmak amacıyla baharatlı şaraplar
içerlerdi; mersin bitkisinden yapılan şarap zayıf
midelere sağlık verilirdi.
Galyalılar mersin bitkisini baştacı etmişlerdir.
Nane, defne ve mersin dallarından yaptıkları
küçük çelenkleri taç şeklinde başlarına takarlardı

İslâm kültüründe de mersin ağacının önemli
bir yeri vardır. Nuh peygamberin büyük tufan sona
erdikten sonra gemiden inince önce mersin
ağacı diktiği rivayet edilmiştir. Ayrıca Adem Peygamberin
de cennetten üç şeyi yanına alarak dünyaya
indiği ve bunlardan birisinin dünya çiçeklerinin
seyyidi (iyisi, güzeli) olan mersin ağacı
olduğu rivayet edilmektedir (diğerleri buğday ve
hurmadır) Belki de taşıdığı bu manevi değerden
kaynaklanan bir anlayışın ürünü olarak, bazı
yörelerimizde mersinin taze dalları kabir ziyaretinde
kullanılmakta ayrıca yine bazı yerlerde vefat
eden kişinin yıkanacağı suya mersin yaprakları
atılmaktadır.

MORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ

Myrtus communis L. bitkisi Myrtaceae familyasından
olup genellikle kısa boylu bazen de
1-3 m. olabilen ağaççıklardır.
Myrtaceae familyası yaklaşık 100 cins ve
3000 türü kapsayan büyük bir familyadır. Çoğunluğu
Güney Amerika ve Avustralya'nın tropikal
ve subtropikal bölgelerinde yetişir8. Yalnızca
Myrtus communis Akdeniz çevresinde yayılmıştır.
Akdeniz Havzasının tipik doğal bitkilerinden
olan mersin ülkemizde de Adana, Antalya, İçel,
Çanakkale, İstanbul, Zonguldak, Sinop, Ordu,
Trabzon, İzmir, Samsun, Muğla ve Hatay çevresinde
yaygındır.
Geniş bir ekolojik değişkenlik gösteren mersin
bitkisi farklı habitat (yetişme yeri-ortamı) şartlarında
gelişebilmektedir. Makiliklerin daima dominant
bir üyesidir. Ayrıca büyük bir üreme
kapasitesine sahip olduğu da bilinmektedir1.
Yavaş büyür ama uzun ömürlüdür; gövde
çevresi 100 yılda ancak bir metre olabilir.
Kış aylarında da yapraklarını dökmeyen yaz kış yeşil bir bitkidir.
Gövde ve dalları köşelidir. Kızıl renkli kabuğu
pul pul kalkar ve hoş bir kokuya sahiptir. Çok
sıkı ve ince dokulu olan odunu marangozculukta
ince işlerde kullanılır.
Gövde ve dalların üzerine çoğunlukla karşılıklı
nadiren de üçlü çevrel dizilmiş olan derimsi
sert yaprakları, tam kenarlı, kısa saplı, uzun oval
şekilli, uçları sivri, üzeri şeffaf noktacıklıdır. Bu
yapraklar aromatik bir kokuya sahiptir.
Meyvaları mavimtırak, morumsu siyah bir
renge sahip, az etli oval yalancı bir bakkadır.
Yaklaşık zeytin büyüklüğündedir. Tepesinde kaliks
bakiyesi (çanak yapraklan artığı) taşır. Meyvalarının
üzeri özellikle arıların bitkiyi tanımasını
sağlıyan (ve mersin bitkisine özel olmayıp bazı
diğer bitkilerde de olabilen) hafif bir mumsu tabaka
ile kaplıdır, bu da meyvaya mat bir görünüm
verir. Meyva çok tohumludur. Yenilebilen bu
meyvaların hoş, baharatlı bir tadı ve aromatik kokusu
vardır.
Güzel kokulu ve beyaz olan çiçekleri uzun
saplıdırlar. Yaprakların koltuklarında çiçekler tek
tek veya nadiren de iki tanesi birarada bulunur.
Bazen de şemsiyemsi salkım şeklindedirler. Çiçek
tablası, kadeh veya testi şeklindedir ve yumurtalığı
tamamen sarmıştır, bu da çiçeğe gösterişli
bir görüntü kazandırır. Çiçek beş parçalıdır
ve erkek organlar çoğunluktadır.
 KİMYASI
Çok çeşitli alanlarda kendisine kullanım alanı
bulmuş olan mersin bitkisi bunu içeriğinin zenginliğine
borçludur.
Mersin bitkisi hakkında yapılan çalışmaların
çoğu yapısında bulunan bileşikleri saptamak amacım
gütmüş, ve bitkinin etkileri daha az oranda
incelenmiştir. Araştırmacıların en çok dikkatini
çeken konulardan birisi mersin bitkisinin meşhur
uçucu yağıdır (Mersin Esansı; Oleum Myrti).
Yapraklarının yanında daha az oranda mey va
ve çiçeklerinden de elde edilebilen uçucu yağlar
çok çeşitli alanlarda kullanılmaktadır. Başlıcakullanım
alanları şöyle sıralanabilir: Parfümeride,
kolonya gibi şeylerde koku verici olarak, çeşitli
içeceklerde, şekerlemelerde, çeşni karışımlarında,
soslarda, dondurmada ve fırıncılık ürünlerinde
kullanılmaktadır.
Yapraklan meyvalarma oranla daha çok uçucu
yağ taşır. Uçucu yağın bileşimi orijinine göre
farklılık göstermekteyse de Akdeniz çevresindeki
ülkelerden toplanan örneklerden elde edilen uçucu
yağların bileşimine giren başlıca maddeler:
Mirtenol, limonen, mirtenil asetat, alfa terpinol,
alfa pinen, 1,8-sineol (ökaliptol), linalol'dür.
Yurdumuzdaki mersinden elde edilen uçucu yağın
bileşenleri ise başlıca limonen, alfa pinen, linalol
ve linalil asetat'dır. Ülkemizdeki mersin bitkileri
incelendiğinde güney sahillerimizden
toplanan örneklerin uçucu yağ veriminin daha
yüksek olduğu görülmüştür .
Mersin bitki sinin çeşitli ekstraktlarının bileşimini
saptamak amacıylayapılan çalışmalar göstermiştir
ki materyalin toplanma zamanı, orijini ve
ekstraktın çıkarılma metoduyla ekstraktın tipi bitkinin
içeriğini önemli derecede etkilemekte bazı
yerlerde vazgeçilmez bir bileşik olarak kabul edilen
maddeler diğer araştırmacılarca saptanamamaktadır
Bugüne dek gerçekleştirilen fitokimyasal çalışmalarda
mersin bitkisinin çeşitli kısımlarından
elde edilen bileşikler şunlardır:
1,8-sineol (ökaliptol), mirtenol, alfa pinen,
jeraniol, nerol, kamfen, beta pinen, mirsen, limonen,
gama terpinen, p-simen, terpinolen, linalol,
linalil asetat, kafur, bornil asetat, karyofilen, alfa
terpineol, alfa terpinil asetat, mirtenil asetat, neril
asetat, jeranil asetat ve metil öjenol uçucu yağda
bulunmaktadır8-12'13.
Pentasiklik triterpen asitleri (kloroform ekstresindeki);
oleanolik asit, krataegolik asit ve terminolikasit
Gövdesinin petrol eteri ekstresinde bulunan
bileşikler; hekzakosanoat, oktakosanol ve betasitositerol
Mısır'da yapılan bir çalışmada saptanan bileşikler;
(sadece farklı olanlar) terpin-4-ol formil
ester, timol format, 4-terpinol ve beta-elemen.
Flavonoid bileşikler; galaktozil 3-mirisetin,
ramnozil mirisetin, galaktozil 3-kuersetin, glukozil
3-kuersetin, patuletin, kamferol, kaffeik asit,
mirisetin-3-ramnoglikozid, mirisetin 3,3'-
digalaktozid, mirisetin 3'-glukozid, eskulin, eskuletin,
kuersetin-3-beta (6'-0-galloilgalaktozid),
gallik asit, ellajik asit, ellagitanninler, proantosiyanidinler
Antosiyanidinpigmentleri;delfinidin,petunidin,
malvidin, peonidin, siyanidin-3-monoglukozid
ve siyanidin-3,5-diglukozid (meyvalannda).
Tanenler en yüksek oranda yapraklarda bulunurlar;
yapraklarda %14-19 civarında olan tanen
miktarı köklerde %6.64,-6.8'e düşmektedir14'19.
Açilfloroglukinoller; mirtukommulon-A,B ,C
ve mirtukommulon-D 20.
Ayrıca alkanlar, reçine, çeşitli vitaminler
(A,B ve C vitaminleri), bol şeker ile malik ve sitrik
asit te saptanmıştır.